Kiziltepe

KIZILTEPE

Mezopotamya’da sarı taşların egemen rengiyle, güneşin yansıttığı tonların buğday başaklarındaki zengin  coşkusuyla gülümser Kızıltepe...

İlçenin en eski adı Dunaysır'dır. Daha sonra Koçhisar adını almıştır. Artukoğulları Döneminde gelişme gösteren kasaba bu dönemde Diyarbakır-Musul ve Urfa-Musul yolu üzerinde önemli bir ticaret merkeziydi.. 1931'de Kızıltepe adıyla ilçe merkezi olmuştur.

2000 yılı Genel Nüfus Sayımına göre ilçenin kesin nüfusu 121.302'dir. Kasaba belediyeleri ve köylerin nüfusu 75.819'dur. Mevcut nüfusun %62’si  şehir merkezinde geriye kalan %38'i kırsal kesimde yaşamaktadır.  

İlçede, biri merkez ilçe olmak üzere Dikmen, Gökçe, Şenyurt ve Yüceli kasabalarında beş belediye idaresi vardır.

Topraklarının %94'ü tarıma elverişli olan Kızıltepe ilçesinin başlıca geçim kaynağı tarım ve ticarettir. Özellikle son yıllarda pamuk tarımı önemli bir sıçrama göstermiştir. Tarıma dayalı sanayinin beklenen gelişmeyi GAP'ın ilçeye ulaşması ile sağlayacağı bilinmektedir. İlçenin E-24 Karayolu güzergahında olması nedeni ile ticaret sektörü günden güne büyümektedir. İl genelinde bulunan tarıma dayalı sanayi işletmeleri ile diğer fabrikalar Merkez ilçe ile Kızıltepe arasında bulunmaktadır. İlçe yolu güzargâhında havaalanının faaliyete geçmesi ile ekonomik yaşam biraz daha ivme kazanmıştır. Kızıltepe, merkez ilçe dahil olmak üzere bütün ilçeler içerisinde gelişme potansiyeline sahip en büyük ilçedir. İç göçleri kendine çeken özelliği ile bugün merkez ilçe nüfusunu ikiye katlamıştır.  

Kaynak: Mardin Valiliği Web Sitesi

Kızıltepe’nin İsimleri

-

1.)Adenystrai

 Kızıltepenin ilk kuruluşu hakında yeterli bilgi malesefe yoktur.Ancak ilçenin ilk çağdaki isminin Adensytrai olduğu tahmin edilmektedir.

Streek ve G.Hofman’a göre Kızıltepe ; Dio Casisus’ta *  adı geçen Adenystari Kalesi’nin bulunduğu yerdir.Bu Kalenin VII. Yy ‘da mevcut olduğuna dair tarihi kaynaklarda bilgiler var ama ne zman ve kimler tarafından imar edildiği hakında bilgiler mevcut değildir.

Adenystari Kalesinin olduğu yerde şuanda Telermen Höyüğü yükselmektedir. Höyüğün kalenin enkazlarından yapıldığı tahmin edilmektedir.

2.) Tigranokerta

Ermeni Kralı büyük Tigran tarafından kurulan (M.Ö 95-55) ve Romalıla tarafından yıkılan meşhur başkent Tigranokerta’nın konumu üzerine yapılan araştırmalar buranın MeyaFarqîn olduğu üzerine yoğunlaşmaktadır.Buranın Diyarbakır olduğunu sananlarda vardır.Dunaysirin doğusunda bulunan Telermen ‘de muazam harabe yığınları olduğunu söyleyen seyyahlar , burada eski bir şehrin var olduğunu dile getirmişlerdir ama bu şehrin geçmişine dair bir izahları olmamıştır.Tigranokerta’nın konumu Mardinin güneybatısında bulunan Telermen Höyüğünün etekleri olarak ifade eden araştırmacı Sachau , dikkatleri Kızıltepe’nin üzerine çekmiştir.

Kızıltepe’nin altında kayıp bir şehir var olduğuna dair söylemler ile alan araştımaları sırasında karşılaşılan veya duyulan yapı temelleri , seramikten yapılmış su boruları ve bin yıllar öncesine ait tuğlular ile demir cürüfleri Sachau’nun şüphesini bizlerde uyandırmıştır.

3.) Dunaysir

Selçuklular anadoluya hakim olduktan sonra milletler arası ticaretin gelişmesinde önemli tol oynamış ve anadolunun çeşitli yerlerinde miletrler arası pazarların oluşumunu sağlamışlardır.Genel olarak şehirlerin uzağında  kurulan bu pazarlara da “ Yabanu ” adı verilirdi .Mervanoğuları döneminde kurulan darphanein dışında herhangi bir şekille ismi duyulmamış olan Dunaysir ise böyle bir pazar olarak gelişip önemli bir şehre dönüşmüştür. Başbakanlık  tapu kayıtlarına göre civardaki ilk yerlişim alanı bugünkü köy yerleşmesi olan” Heremhedad” olarak gösterilmektedir.Selçuklu dönenimde yabanu ismiyle oluşturulan ve Artuklular dönemimde en parlık  dönemi yaşayan millet arası pazarın yeri bugünki ismiyle heremhedadın birkaç kilometre kadar kuzeyindeydi. Zira yabanu adını taşıyan bu pazarlar yerleşim birimlerinin uzağına kuruluyordu. İşte bu pazarın kurulduğu yerde oluşturulan imarlaşmanın bir sonucu olarak ortaya çıkan şehrin Dunaysir olduğu düşünülmektedir. İbn hallikan (Ö.T 1282) tüm yollardan gelen tücarların uğrağı olan bu şehrin ismi kervan yollarının kavşağında yer almasıyla irtibatı olup aslında farsça bir terkip olan dünyanın başı merkezi yani, anlamına gelen dünya li ser ifadesine yer vermektedir.

Yani şehir bütün yönlerden gelen kervaların birleştiği bir merkez olması nedeniyle bu ismi almıştır.

4. ) Telermen

Telermen , Kızıltepe’nin değilde Kızıltepe’deki höyüğün ve bu höyüğün eteklerinde Erminilerce meskul edilmiş olan köyün adıdır. Telermen’in bugünkü karşılığı Tepebaşı Mahallesidir. Bu günün Kızıltepe’sinin  içinde Tepebaşı mahallesi ismiyle yeralan ve Heremhedad  ile barebar muhtemelen civardaki ilk yerleşim yeri olan Telermen Köyü Tepenin güneydoğu yönündeki eteklerde kurulmutur.

Telermen ile Dunaysir birbirinden bağımsız yerleşim yerleriydi.Bu iki yerleşim biriminin aralarına sonradan kurulan yeni mahalle birleşmiştir.

5.) Koçhisar – Qoser – Qosar

Dunaysir adı Akkoyunlu’lar zamanında “Koçhisar” olarak değiştirlmiştir.Bu değişikliğin neden yapıldığı ile ilgili olarak yazalı bir bilgi yoktur.Ancak bu değişikliğin altında yatan nedenleri tahmin etmek pek zor olmasa gerek. Koç başarıyı ve gücü temsil eder. Hisar ise kaledir güç ve başrıyı kale ile bir araya getirererk Koçhisar ismi meydana gelmiştir. O zamanların Kızıltepe’si olan Dunaysır’a yapılan istilaların etki ettiğini düşünüyoruz.Zira Artuklular’la beraber ticaret , kültür ve zenginlik adresi olan , ün yapan Dunaysir , bu özelliklerinden  dolayı çevrenin iştahını kabartan çekim merkezi haline gelmiş ve onlarca istilaya mağruz kalmıştır.Her istiladan sonra harap hale gelen kent  coğrafik konumun sağladığı olanaklara tekrar toparlanıp eski haline dönüyordu.

Etrafını çeveleyen bir kalenin olmayışı ve her tahribattan sonra tekrar toparlanıp eski haline gelmesi , Dunaysirin “ Koçhisar “ ismiyle anılmasına neden olduğu sanılmaktadır. Akkoyunlu’lar döneminden sonra halk dilinde Koçhisar olarak ilçenin ismi , daha sonra kısaltılarak Qosar olarak değiştirlmiş olup yazı dilinde ise Dunaysir isminin kulanılmasın devam edilmiştir.

Not : Şuan Kızıltepe’nin Kürtçe ismi olan Qoser’in bazı çevreler tarafından Akkoyunların Kızıltepe’ye verilen Güneydoğunun Şerefli Koçhisarı ismininin zamanla halk dilinde Qoser veya Qosar olarak değiştirildiği savunulmaktadır.Yani Qoser isminin Kürtçe hiçbir kaşılığı olmadığı – Zazakî lehçesinde “ dağ başı “ anlamına geldiği savunulmaktadır. Ama hiçbir dönemde Zazalar Kızıltepe’de yaşamamış dolasıyla Zazakî isim vermek pek akla yatmıyor . Ve Zazakî de “ dağ başı “  , “ Serê Ko “  demektir. –  ve Kürtlere hiçbir şey ifade etmediği  aksine Dunaysir’ın Kızıltepe nin Kürtçe ismi olduğunu savunmaktadır.

5) Kızıltepe

Bir nahiye statüsündeyken 1929 yılında ilçe olan Koçhisar , 1931 yılında Kızıltepe ismini alarak Mardin’e bağlanmıştır.Bu değişiklikteki temel nedenin ne olduğu ve Kızıltepe olarak belirlenen yeni ismin gerekçesini izah edebilecek bir kaynak yoktur.Ancak Kızıltepe ismiyle ilgili olarak söylenebilecek bilgiler kişisel youmların ötesinde olmayacaktır.Kızıltepenin içinde yer alan “ tepe “ kelimesinin ilçedeki höyükten kaynaklandığı aşikardır. “ Kızıl “ kelimesinin seçilmesinde ise ya tepedeki toprağın rengi veyada bu sahada yaşanan istilalar sonucu dökülen kanların etkli olduğu düşünülmektedir.